Ptice i Groznica Zapadnog Nila

No primećuje se određen stepen konfuzije oko činjenica ko oboleva, kako se, odnosno ko bolest prenosi, na koje sve načine se čovek može zaraziti i kako se možemo zaštiiti da ne obolimo.

Groznica zapadnog Nila (engl. West Nile disease) je sezonsko, zarazno, virusno oboljenje velikog broja životinja i čoveka. Uzročnik bolesti je jedan od više od 70 virusa iz familije Flaviviridae, rod Flavivirus gde takođe spadaju i Denga virus, Zika virus i virus žute groznice. Virus Zapadnog Nila je dobio naziv po mestu gde je izolovan i identifikovan, a to je sliv Zapadnog Nila u oblasti Ugande. Iz ovog područja virus se ubrzo proširio i na ostale delove sveta. Danas je ovaj virus rasprostranjen i u oblastima sa umerenom kontinentalnom klimom koja vlada u većem delu Evrope.

U Evropi je prisutan od šezdesetih godina prošlog veka, ali veću pažnju je počeo da privlači u poslednje dve decenije zbog sve većeg broja obolelih ljudi. Prognoze stručnajka su da će tendencija širenja ovog virusa u budućnosti biti još veća zbog klimatskih promena, razvijenog interkontinentalnog turizma i intenziviranja međunarodnog saobraćaja što omogućava širenje uzročnika i vektora (komaraca) na nova geografska područja.

Kako dolazi do širenja virusa širom sveta tako raste i zainteresovanost za istraživanja antigenih i genetskih varijacija virusa kako bi se razumela povezanost između virusa koji su slični virusu Zapadnog Niala na različitim geografskim područjima.

Virus Zapadnog Nila je izolovan iz 48 vrsta komaraca, 250 vrsta ptica, preko 30 sisara (konji, psi, mačke, veverice, zečevi,.. ), uključujući i čoveka, kao iz reptila i vodozemaca, poput krokodila, aligatora, zmija, guštera i žaba.

Od groznice Zapadnog Nila kao što je navedeno može da oboli veliki broj vrsta životinja. Kod konja bolest uglavnom prolazi asimptomatski, dok se kod 10% inficiranih konja mogu javiti neurološki simptomi. Psi i mačke se veoma retko zaražavaju i ne pokazuju kliničke simptome bolesti.

Sisari se smatraju slučajnim, odnosno „slepim“ domaćinima za virus, jer se kod njih najčešće ne razvija dovoljna količina virusa u krvi koja je potrebna da zarazi komarce koji se na njima hrane i tako nastavljaju transmisioni ciklus. Kako je ovo virus kojim se zaražava i čovek, odnosno, virus ima zoonozni potencijal, postoji veliko interesovanje za izučavanje groznice Zapadnog Nila.

Ptice su jedini pravi, prirodni domaćin i ujedno primarni rezervoari virusa Zapadnog Nila. U krvi većine ptica virus se razmnoži u dovoljnoj količini za zaražavanje komaraca koji se hrane njihovom krvlju i tako se nastavlja ciklus prenošenja virusa na druge životinje i čoveka. Potrebno je naglasiti da jednom inficirani komarac doživotno prenosi uzročnika.

Dakle, komarci predstavljaju vektore, odnosno prensioce za virus Zapadnog Nila. Uprkos velikom broju komaraca iz kojih je izolovan ovaj vrus primarno su to komarci iz roda Culex (domaći ili tigrasti komarci) i oni su glavni prenosioci virusa groznice Zapadnog Nila na teritoriji evropskog kontinenta.

Virusom Zapadnog Nila se može zaraziti veliki broj različitih vrsta ptica. U Evropi se virus izoluje najčešće kod grabljivica, korvida (vrane, svrake, čavke) i vrabaca. Dakle, ptice su najčešće samo nosioci virusa, odnosno virus se razmnožava u njima, dok one same veoma retko obole od ove bolesti.

Ukoliko ptica oboli najčešće dolazi do promena u centralnom nervnom sistemu. Ispoljavaju se depresija, letargija, tremor i prolazno slepilo. Jedan procenat ptica se oporavi, a jedan ugine. Kod nekih vrsta ptica virus može da opstane u organizmu i do tri meseca.

Ljudi se zaražavaju tako što ih ubode zaraženi komarac (komarac se zarazi kada se hrani krvlju zaražene ptice). Izuzetno retko ljudi se mogu zaraziti i putem transfuzije krvi, transplantacijom organa, intrauterino ili dojenjem. Ne postoji mogućnost direktnog prenosa virusa sa obolele životinje na čoveka ili sa obolelog čoveka na drugog čoveka, odnosno virus se ne može preneti direktnim kontaktom sa obolelim ili inficiranim ljudima ili životinjama. Ovo je veoma važno naglasiti jer se često susrećemo u praksi sa uplašenim ljudima koji su došli u kontakt sa bolesnim pticama, a nakon toga dobili informaciju da od bolesne ili povređene ptice kojoj su ukazali pomoć ili je usvojili mogu dobiti oboljenje pod nazivom Groznica zapadnog Nila. Ovo je potpuno netačno. Virus će vam preneti samo zaraženi komarac svojim ubodom.

Groznca Zapadnog Nila je kod ljudi u Srbiji prvi put otkrivena 2012. godine i od tada se svake godine detektuju pacijenti oboleli od ove bolesti, i ne samo oboleli nego i smrtni ishodi.

Kod najvećeg broja ljudi (oko 70 – 80%) zaraženih virusom groznice Zapadnog Nila bolest prolazi asimptomatski, odnosno bez ispoljavanja kliničkih simptoma. Kod oko 20% inficiranih ljudi se razvija kratkotrajna groznica, glavobolja, mučnina, povraćanje i veoma retko otok limfnih čvorova, osip na koži grudi, leđa i stomaka. Ovi simptomi spontano nestaju za nekoliko dana. Nažalost, kod manje od jednog procenta obolelih se javljaju veoma ozbiljne komplikacije koje se neretko završavaju i smrtnim ishodom. Jedna osoba od 150 obolelih će ispoljiti neuroinvazvnu formu bolesti, odnosno razviće se zapaljenje mozga i/ili kičmene moždine, jer virus groznice Zapadnog Nila ima veoma visok afinitet ka nervnom tkivu. Tada u kliničkoj slici dominiraju izrazita groznica, glavobolja, tremor, dezorijentisanost, ukočenost vrata, grčenje mišića i paraliza. Naravno ovakva stanja zahtevaju hitnu hospitalizaciju. Uprkos hospitalizaciji nisu retki ni smrtni ishodi pri pojavi neuroinvazivne forme bolesti.

Starije osobe, hronični bolesnici, veoma mala deca i imunokompromitovane osobe su podložnije neuroinvazivnoj formi bolesti i češćim smrtnim ishodima. Nakon preležane bolesti često dolazi do razvoja dugotrajnih posledica poput umora, gubitka, pamćenja, otežanog hodanja, mišićne slabosti i depesije. Ovakvo stanje nažalost može trajati I duže od godinu dana ili ostaviti trajne posledice. Kod osoba iznad 70 godina procenat smrtnosti u neuroinvazivnom obliku iznosi 15 do 29%. S obzirom na činjenicu da se radi o virusnoj bolesti ne postoji specifičan tretman, već se primenjuje suportivna, simptomatska terapija.

Simptomi bolesti se mogu ispoljiti tri do 14 dana nakon uboda komarca.

Iz svega navedenog nameće se zaključak da se radi o veoma ozbiljnoj bolesti, te da se moraju prduzimati sve mere kako bi se širenje ove blesti sprečilo, a posledice po čovečanstvo ublažile.

Kada se govori o preventivi virusnih bolesti najčešće se poseže za vakcinom kao preventivom merom. Vakcinacija protiv groznice Zapdnog Nila se sa uspehom sprovodi samo kod konja, jer je jedina vakcina koja je registrovana (puna registracija je završena u Evropi 2005. godine), namenjena za vakcinaciju konja. Ova vakcina na žalost nije registrovana u Srbiji mada se nameće potreba za njenom primenom. U nekim zoološkim vrtovima i avijarima se za imunizaciju ptica koristi vakcina za konje protiv groznice Zapadnog Nila, ali je sve to još uvek u domenu eksperimentalne primene.

Trenutno ne postoji vakcina protiv virusa Zapadnog Nila za imunizaciju, ljudi, ptica ili drugih životinjskih vrsta, ali se intenzivno radi na dobijanju takve vakcine.

Groznica Zapadnog Nila se u Evropi, pa samim tim i na području Srbije javlja primarno tokom perioda kada je brojnost komaraca najveća tj. kada im je pik aktivnosti najviši, a to je period od jula do septembra. Faktori sredine, odnosno temperatura i vlažnost vazduha, prisustvo adekvatnih vodenih staništa za polaganje jaja komaraca u blizini naselja, blizina staništa ptica, aktivnost komaraca i populaciona dinamika, kao i intenzitet primene mera za kontrolu populacije komaraca su presudni za izbijanje epidemije groznice Zapadnog Nila kod ljudi.

Jedna od osnovnih preporučenih mera za smanjenje rizika od infekcije ljudi u urbanim i suburbanim područjima je sistemska, redovna i sveobuhvatna kontrola  i uništavanje populacije komaraca. Od ogromnog značaja je kontrola mesta gde komarci polažu jaja, a to su pre svega stajaće ili sporotekuće vodene površine (kanali, bare, stajaće vode  i slično).

Kako se ujedi komaraca ne mogu u potpunosi izbeći, savetuje se izbegavanje boravka na mestima sa velikim brojem insekata poput gustih šuma i močvara. Preporučuje se upotreba repelenata (sredstava za zaštitu od ujeda komaraca), nošenje dugih rukava i nogavica prilikom boravka u prirodi i izbegavanje doba dana kada je aktivnost komaraca najveća, a to su zora i sumrak. Takođe se savetuje postavljanje mrežica na prozore i primena drugih metoda kojima će se smanjiti brojnost komaraca. Potrebno je prazniti  vodu iz posuda za cveće  na terasama i baštama, isušivati vodene površine u dvorištima, menjati ustajalu vodu u činijama za kućne ljubimce ili pojilicama za stoku.

Neophodno je je da se na nivou države sprovedu programi praćenja i nadzora pojave groznice Zapadnog Nila. Ovim programom je potrebno pratiti prisustvo virusa kod ptica, komaraca, sentinel životinja i ljudi. Ovakav sveobuhvatni pristup se može postići samo multidisciplinovanim radom i organizacijom stručnjaka iz različiith oblasti. Potrebna je tesna saradnja doktora veterinarske medicine sa lekarima, DDD službama, ekološkim organizacijama i građanstvom u širem smislu.

Takođe se ne mogu zaobići ni edukativni sadžaji različitog karktera koji bi bili namenjeni kako stručnjacima, tako i široj populaciji.

Kao zakjučak se nameće činejnica da je potreban oprez, ali ne strah i panika, potrebno je slediti savete stručnjaka i biti pravilno informisan i upoznat sa činenicama jer neznanje rađa strah, a strah paniku.

Prof. Dr Radmila Resanović

Redovni profesor fakulteta veterinarske medicine – katedra za bolesti kopitara, mesojeda, živine i divljači